Za nami dwa dni refleksji: Dzień Wszystkich Świętych i Dzień Zmarłych. Zachęcam do lektury artykułu o cmentarzach, na których spoczywają żołnierze biorący udział w I Wojnie Światowej na terenie Gorlic.
Krwawe działania wojenne, przełomowe i jedne z najważniejszych w czasie I wojny światowej na ziemiach polskich noszą nazwę Operacji Gorlickiej. Na Ziemi Gorlickiej zatrzymana została rosyjska machina wojenna, a odniesione w bitwie zwycięstwo państw centralnych Niemiec i Austro-Węgier było momentem przełomowym i decydującym na froncie wschodnim. W czasie walk zniszczeniu uległy okoliczne miejscowości, miasteczka i wsie, a w nich kościoły, cerkwie, domy i zakłady przemysłowe. W zwały gruzów zostało zamienione miasto Gorlice, w którym do zamieszkania nadawało się jedynie 10% domów. Najcięższe walki miały miejsce 2 maja 1915 roku. W ciągu 3 dni przełamane zostały 3 linie obronne Rosjan, których armie cofnęły się na całym 150 km froncie. Dnia 15 maja atakujące wojska państw centralnych osiągnęły rzekę San, 3 czerwca zdobyty został Przemyśl a 22 czerwca Lwów.
Cmentarz wojskowy w Gorlicach na Górze Cmentarnej
Najkrwawsze walki toczono na przedmieściach i w samym mieście Gorlice oraz w Sękowej, Stróżówce, Łużnej, Staszkówce i Bieczu. W Bitwie Gorlickiej zginęło około 20 tysięcy żołnierzy obu walczących stron. Zabici pozostali na pobojowiskach lub zostali pochowani w płytkich prowizorycznych grobach. W celu uporządkowania pól bitewnych, teren podzielony został na tak zwane okręgi cmentarne.
Cmentarz wojenny w Bieczu
Jednym z nich był Okręg nr III Gorlice. W okręgu tym zostało zbudowane 54 nekropolie. Stanowią unikatowy przykład budownictwa cmentarnego w Europie, a każdy z nich to niepowtarzalne architektoniczne dzieło sztuki. Wśród ciekawszych obiektów można wymienić cmentarze w Sękowej, Ropicy Górnej, Stróżówce, Bieczu, a także cmentarze zbudowane na terenie miasta Gorlice z reprezentacyjnym obiektem całego okręgu, Cmentarzem nr 91 wzniesionym na Górze Cmentarnej.
Cmentarz wojenny w Stróżówce
Na gorlickich cmentarzach wojennych spoczywa łącznie prawie 1600 żołnierzy trzech walczących tu armii, w szeregach których byli żołnierze z Austrii, Polski, Niemiec, Rosji, Węgier, Czech, Serbii, Bośni, Słowacji, Ukrainy i Żydzi. Szczególnie tragiczny był los Polaków, którzy zmobilizowani do trzech zaborczych armii walczyli tu często przeciw sobie. Przy budowie cmentarzy zatrudniono wziętych do niewoli jeńców rosyjskich i włoskich. Rosjanie pracowali przy ekshumacji zwłok a także zatrudniono ich przy pracach ciesielskich, natomiast Włosi pracowali głównie jako kamieniarze i rzeźbiarze. Uzupełnienie stanowili geodeci, ogrodnicy i sadownicy, sadzący drzewa i krzewy ozdobne.
Cmentarz wojenny w Sękowej
Na terenie Ziemi Gorlickiej zlokalizowane są także cmentarze Okręgu Nr 1 Nowy Żmigród. Powstanie tego okręgu związane jest z ciężkimi walkami w zimie 1914/1915 r., kiedy to wojska rosyjskie były bliskie wejścia na Nizinę Węgierską i zajęciu miejscowości Zborov, Stropkov i Medzialborce . W tym okręgu znajduje się 31 cmentarzy ? wszystkie zaprojektowane przez słowackiego architekta Duszana Jurkowicza. Były to jedne z najpiękniejszych cmentarzy Galicji Zachodniej zarówno ze względu na różnorodność form architektonicznych, dbałość o najmniejszy detal, jak również ze względu na umiejscowienie w terenie Beskidu Niskiego. Wśród reprezentatywnych obiektów tego okręgu należy wymienić cmentarze na Przełęczy Małastowskiej i na Rotundzie.
Cmentarz wojenny w Ropicy Górnej
Cmentarz nr 51 na Rotundzie zaliczany jest do najpiękniejszych dzieł architekta Jurkowicza. Spoczywa tutaj 42 Austriaków i 12 Rosjan. Cmentarz usytuowany jest na szczycie góry Rotunda w Beskidzie Niskim. Cmentarz założony był na planie koła, otoczony kamiennym murem.
Cmentarz wojenny w Rotundzie
Cmentarz nr 60 na Przełęczy Małastowskiej jest zlokalizowany bezpośrednio przy głównej drodze Gorlice-Konieczna. Zaprojektowany został przez Duszana Jurkowicza na planie regularnego dwunastoboku. Po wejściu na teren cmentarza przez bramę, ukazuje się widok rzędów krzyży oraz górujący nad całym obiektem drewniany ołtarz z kopią obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej. Na terenie cmentarza spoczywa 174 żołnierzy armii austriackiej, z czego 36 jest niezidentyfikowanych.
Cmentarz wojenny na Przełęczy Małastowskiej
Ziemia Gorlicka skrywa na swoim terenie także cmentarze należące do okręgu Nr IV Łużna. Kierownikiem tego okręgu był polski rzeźbiarz Jan Szczepkowski, który zaprojektował na jego terenie 25 cmentarzy, w tym dwa wspólnie z innymi twórcami (nr 118 z prof. Hosaeusem z Berlina, nr 123 dokończony przez Duszana Jurkowicza). Następne dwa zostały zaprojektowane przez innych twórców. Cmentarz nr 124 w Mszance jest projektu Hansa Mayra, natomiast nr 125 w Zagórzanach projektu Antona Mullera. Duża liczba cmentarzy na tym obszarze jest związana z walkami o przełamanie rosyjskiego frontu na linii wzgórz koło Łużnej i Staszkówki w dniach 2 i 3 maja 1915 r.
Cmentarz wojenny w Zagórzanach
W okręgu czwartym najciekawszym obiektem jest cmentarz nr 123 Łużna-Pustki. Projektował go Szczepkowski, ale samą kaplicę (gontynę), obecnie nieistniejącą ? spaloną w 1985 r. zaprojektował Duszan Jurkowicz. Na cmentarzu spoczywa 909 żołnierzy austro-węgierskich, 65 niemieckich i 212 rosyjskich. Na cmentarzu znajduje się także kwatera żołnierzy, których przynależności nie rozpoznano. Jest to największy cmentarz na Ziemi Gorlickiej, ponadto znaczny odsetek pochowanych tutaj stanowią Polacy.
Cmentarz wojenny Łużna-Pustki
Artykuł powstał w oparciu o stronę Urzędu Miejskiego w Gorlicach: https://www.gorlice.pl/pl/330/0/szlak-cmentarzy-z-i-wojny-swiatowej.html
