Coraz większą atrakcją Nowego Sącza staje się Sądecki Park Etnograficzny. Na naszych oczach rośnie Miasteczko Galicyjskie, które staje się prawdziwą atrakcją grodu nad Dunajcem i Kamienicą. To pewne, że wyciągnie turystów ? choćby na pół dnia – z Krynicy, Muszyny, Krakowa, a także pobliskich, słowackich miejscowości turystycznych. To ? jak już widać – będzie perełka! Gotowa jest rekonstrukcja sektora kolonistów józefińskich z przełomu XVIII i XIX w., wzorowanego na tych zachowanych do dzisiaj w nieodległych Gołkowicach wraz ze zborem ewangelickim. Sądecki skansen jest unikatowym miejscem, na którym, niemal obok siebie, znajdują się świątynie trzech wyznań.
Wierne repliki starosądeckiego ratusza, dworów szlacheckich, budynków mieszkalnych oraz mała remiza straży pożarnej ? to zalążek rekonstrukcji dziewiętnastowiecznego Miasteczka Galicyjskiego, odtwarzanego na podstawie starych planów, rycin i zachowanych rynków małopolskich miasteczek m.in.: Starego Sącza, Lanckorony, Lipnicy Murowanej. W nowym ? starym Miasteczku jest ośrodek konferencyjno ? szkoleniowy, odtworzono warsztaty rzemieślników: atelier fotografa, pracownię i sklep zegarmistrzowski, warsztat garncarza.
Powstają jeszcze: karczma, sklepy ? zaaranżowane także na wzór tych sprzed wieku i ? oczywiście – współcześnie oczekiwane przez gości usługi turystyczne. Za rok, najdalej dwa, Nowy Sącz będzie mógł się chwalić, że takiego skansenu nie ma nikt w Polsce, a w Europie i świecie jest czymś wyjątkowym i także z tego powodu warto i należy w wakacyjno-turystycznych eskapadach zahaczyć o gród nad Dunajcem i Kamienicą.
Skansen
Sądecki Park Etnograficzny jest skansenem regionalnym, który prezentuje kulturę ludową Sądecczyzny, pojmowanej jako całość historyczna, geograficzna, gospodarcza i kulturowa. Teren ten, obejmujący część Karpat wraz z przyległym Pogórzem, stanowi południowo – wschodnią część województwa małopolskiego, dla której Nowym Sącz był przez wieki ? i jest – centrum administracyjnym, gospodarczym i kulturowym regionu.
Sądecczyznę silnie zróżnicowaną kulturowo zamieszkiwały cztery grupy etnograficzne: Lachy Sądeckie, Górale od Łącka, Pogórzanie (część zachodnia) i Łemkowie. Dwie z nich zasiedlające Beskidy (Górale i Łemkowie) to grupy góralskie. Ich kultura kształtowała się w wyniku oddziaływania różnych czynników, z których najważniejsze, to górskie środowisko naturalne oraz wpływ migracji wołoskich od XIV do XVI wieku. Wiązało się to z hodowlano-rolnym typem gospodarki wysokogórskiej i specyficznymi cechami kulturowymi, charakterystycznymi dla terenów karpackich, przejawiającymi się w różnych dziedzinach życia, m.in. budownictwie, stroju, gospodarstwie domowym, zdobnictwie czy folklorze.
Szczególne miejsce w obrazie etnograficznym Sądecczyzny zajmowali Łemkowie. Są to górale ruscy, grupa ukształtowana w wyniku nałożenia się XVI – wiecznego osadnictwa rusko- wołoskiego na wcześniej zamieszkującą tu ludność polską. Łemkowie zachowali swą odrębność, przejawiającą się przede wszystkim przynależnością do wyznania greckokatolickiego lub prawosławnego oraz własną mową, zbliżoną do języka ukraińskiego. Po drugiej wojnie światowej Łemkowie zostali wysiedleni na zachodnie i północne tereny Polski. W ostatnich latach część z nich powróciła w rodzinne Beskidy.
Dwie pozostałe grupy etnograficzne, czyli Lachy Sądeckie i Pogórzanie, zasiedlały północną, podgórską część Sądecczyzny i miały charakter przejściowy pomiędzy góralszczyzną a ludnością nizinną południowej Małopolski.
Lachy Sądeckie, to grupa o silnym poczuciu przynależności, odrębnej kulturze, własnej gwarze, muzyce, tańcach, wyraźnie wyodrębnionym stroju. Początkowo obejmowała tylko centrum Kotliny Sądeckiej. Ze względu na ekspansywny charakter ich kultury, zasięg występowania niektórych elementów, np. stroju lachowskiego, wyraźnie się rozszerzył, przede wszystkim na północ i północny-wschód.
Pogórzanie Sądeccy, to grupa ściśle związana z całym Pogórzem Karpackim, ciągnącym się aż ku wschodniej granicy państwa. Na Sądecczyźnie leży najbardziej na zachód wysunięta część Pogórza , co – poprzez oddziaływanie terenów sąsiednich – miało niebagatelny wpływ na proces przemian kulturowych w obrębie tej grupy.
Kultura Lachów Sądeckich, a zwłaszcza Pogórzan, łączy elementy góralskie, występujące w Karpatach, z elementami rolniczej kultury małopolskiej. Ten przejściowy charakter przejawia się w wielu dziedzinach życia, od budownictwa nawiązującego do architektury środkowej Małopolski począwszy, poprzez ubiór harmonijnie łączący elementy obu kultur, po odmienny w swym wyrazie folklor.
W Sądeckim Parku Etnograficznym reprezentowana jest ponadto grupa karpackich Cyganów osiadłych, których kultura i jej związki z kulturą innych grup stanowią interesujące zjawisko etnograficzne.
Założeniem Sądeckiego Parku Etnograficznego jest stworzenie takiego muzeum na wolnym powietrzu, w którym wszelkie elementy ekspozycyjne: architektura, jej bliższe i dalsze otoczenie oraz sposób zagospodarowania wnętrz – będą odtwarzać możliwie najpełniej i w sposób najbardziej zbliżony do naturalnego obrazu XIX – wiecznej wsi sądeckiej.
Projekt układu przestrzennego Parku uwzględnia podział terenu ekspozycyjnego (ok. 20 ha) na cztery główne sektory, prezentujące budownictwo poszczególnych grup etnograficznych. W centralnym punkcie wiejskiej zabudowy usytuowano dwór szlachecki wraz z aleją dojazdową i parkiem dworskim oraz położonym w jego sąsiedztwie zespołem gospodarczym. Ponadto zrekonstruowano dwa obiekty sakralne. W obrębie zabudowy łemkowskiej – cerkiew greckokatolicką wraz z plebania, a w sąsiedztwie grupy pogórzańskiej – kościół rzymskokatolicki.
Nad strumieniem w północnej części Parku usytuowany będzie zespół obiektów tradycyjnego przemysłu ludowego, napędzanych siłą wody (tartak, młyn, folusz, warsztat kowalski i piec garncarski). Obraz dawnej wsi uzupełnia niewielka osada cygańska oraz grupa szałasów pasterskich z Beskidu Sądeckiego.
Sądecki Park Etnograficzny stara się zaprezentować tradycyjną kulturę ludową Sądecczyzny w całym jej bogactwie, uwzględniając zróżnicowanie przestrzenne, majątkowe, społeczne i zawodowe wsi sądeckiej. Stoi tu więc zarówno mała chałupa wiejskiego wyrobnika – niska, ciemna, pełna dymu z otwartego paleniska, wyposażona jedynie w najpotrzebniejsze sprzęty, jak i zamożna, wielobudynkowa zagroda kmiecia, w której oprócz chałupy z kilkoma pomieszczeniami znajduje się wielka stodoła, stajnia z chlewami, wozownia i spichlerz.
Jest w skansenie jednoizbowa chałupa samotnej znachorki-zielarki, leczącej ludzi i zwierzęta ziołami i innymi ludowymi medykamentami. Jest także wielka zagroda chłopska posła do parlamentu wiedeńskiego w czasach Austrio – Węgier – zagroda pokazująca awans społeczny wybitniejszych jednostek i odzwierciedlenie tego w budownictwie i we wnętrzach obiektów, nosząca wyraźne piętno swego właściciela i jego mieszczańskich gustów.
„Khery” cyganów Karpackich zadziwiają swoją „bylejakością” i prymitywnością wyposażenia; z drugiej strony zagroda bogatego handlarza wołami wywołuje uczucie podziwu dla dawnych chłopskich budowniczych – ze względu na solidność wykonania budynków, jakość ciesiołki i piękno bryły architektonicznej.
Obok zagród typowych, prezentujących różny status majątkowy właścicieli, odtworzone są obiekty, w których funkcjonowały warsztaty do produkcji rękodzielniczej bądź rzemieślniczej: kuźnia, olejarnia, warsztat tkacki, warsztat szewski, urządzenie do produkcji gontów.
Uzupełnieniem ekspozycji w tym zakresie są organizowane w sezonie letnim pokazy tradycyjnych rzemiosł i artystycznej twórczości wiejskiej.
Chałupy i częściowo budynki gospodarcze wyposażone są w dawne meble, sprzęty, naczynia, części ubioru, obrazy i wszelkie inne przedmioty prezentujące bogatą tradycję naszego regionu. Prócz eksponatów kultury materialnej we wnętrzach znajdują się eksponaty życia wsi, a więc obrzędowość, magia, wierzenie, medycynę ludową.
W SPE zwrócona jest szczególna uwaga na odpowiednie kształtowanie krajobrazu skansenu, tak by przypominał on krajobraz dawnej wsi sądeckiej. Zieleń odtwarzana jest zarówno w obrębie zagród, jak i w przestrzeniach międzyzagrodowych w sposób zgodny z miejscową tradycją. Są tu więc ogródki kwiatowe, zielarskie, warzywniki, uprawy polowe, sady, wysoka i niska zieleń przyzagrodowa, uzupełnione typowymi ogrodzeniami, płotami i elementami małej architektury, jak studnie, poidła, ule, kapliczki i inne.
Inicjatorką budowy Sądeckiego Parku Etnograficznego w końcu lat sześćdziesiątych XX wieku była dr Hanna Pieńkowska – ówczesny Wojewódzki Konserwator Zabytków w Krakowie. Założenie projektowe Parku opracował w części architektonicznej mgr inż. Wojciech Szczygieł, w części etnograficznej mgr Tadeusz Szczepanek. Autorką koncepcji skansenu jako ekspozycji typu „muzeum – wieś” jest mgr Maria Brylak – Załuska. Pierwszym realizatorem i kierownikiem skansenu, a później jego opiekunem był Zygmunt Lewczuk.
Pomysłodawcą obecnej koncepcji Miasteczka Galicyjskiego jest Wojciech Śliwiński. Nad realizacją pierwszej części budowy Miasteczka, podobnie jak innych nowo budowanych obiektów (m.in. zagród kolonistów niemieckich) , czuwał długoletni dyrektor Muzeum ? Wacław Kawiorski.
Budowa Sądeckiego Parku Etnograficznego trwa od 1969 r., a udostępniono go zwiedzającym ? z 24 obiektami – w 1975 r. W 2007 roku uruchomiono nowe wejście, przy szosie w kierunku Gorlic. Obecnie na teren skansenu przeniesionych jest ponad 60 oryginalnych drewnianych obiektów, a kilka zostało zrekonstruowanych. Trwa intensywna rozbudowa w północnej części Parku.
źródło: https://www.nowysacz.pl/skansen
